Psikolojik Doğum Sırası ve Kişilik
Büyük Çocuklar
İlk Çocuklar, kaygılı, kusursuzluğu arayan, akademik yönden başarılı, mesleki hayatlarında ve ekonomik konularda genellikle daha az zorluk yaşayan bireyler olurlar. İşlerini düzenli ve sıralı yapmaktan hoşlanırlar. İlk çocuklar başkalarının bakım ve ihtiyaçlarıyla ilgilenen ve iyi organize olabilen kişilerdir. Kriz anlarını yönetmek konusunda genelde ilk çocuklar daha başarılıdır. Öğretici rolüne sahip olurlar ve bu bazen kardeşlerine fazla müdahale etmelerine neden olabilir. Abartılı güç ve üstünlük duyguları olan, işbirlikçi olmayan davranışlar sergileyebilirler.
Aile ile tartışmalarda ilk çocuklar çok ön planda olurlar ama bu asilik şeklinde değildir. Genelde hak ve adalet duyguları fazlaca gelişmiş olduğu için kardeşleriyle ilgili de sorumluluk hissederler ve ailenin önüne çıkıp bunu savunan kişi olmayı tercih ederler. Tutamazlar yani kendilerini, o laf ağızdan çıkar.
Başarı ihtiyaçları fazladır bu yüzden akademik yönden yüksek motivasyonları olur ve başarısızlıktan hoşlanmazlar. Pes etmez ve başarana kadar çabalarlar. Burada ilk çocukların ve tek çocukların özel bir durumu vardır. Motivasyonları ustalık hedefi yönelimli olur yani başarıp başarmadığına sadece kendi performansına bakarak karar verir. Yetişkinlerle vakit geçirdikleri için kendilerini ve yetişkinleri referans alırlar. Bu bir bakıma şöyle bir avantaj sağlar, kendi performansından emin olmak için başkalarının fikrine ihtiyaç duymazlar ve beğenmedikleri performansı geliştirmek için hemen harekete geçip daha iyisi için kendilerini zorlarlar. Dezavantajı ise yüksek standartlara sahip olmaları ve bunları yakalamak için yoğun baskı altında kalmalarıdır. Akademik pozisyonlarda en çok görülen grubun ilk çocuklar olması hiçte şaşırtıcı değildir.
Oysa diğer doğum sıraları performans hedefleri ile motive olmaktadır ve onlar için hem anne baba, hem kardeşler, hem de çevredeki diğer kişiler performans ölçütüdür ve asla kendi performanslarından tam anlamıyla emin olmazlar. Sormak ve bu performansı onaylatmak ihtiyacında olurlar. Bu referansın doğrudan performansa bağlı olması işte sonra doğanların daha kolay pes etmelerine ve bazı konularda ( akademik anlamda) hızlı motivasyon kaybı yaşamalarına neden olabilmektedir. Avantajı ise sosyal ilişkilerinin güçlenmesine ve bazen olayları daha kolay kabullenip, esneyebilmelerine olanak sağlar.
İlk çocuklar arkadaşlık konusunda daha seçici davranırlar ve mutlaka çok eskilerden kalma bir kaç arkadaşı vardır, yıllarca onlarla görüşürler. Bu arkadaşlarını kesinlikle kaybetmek istemezler ve paylaşmak konusunda da çok ılımlı olmazlar. Onların ilişkisi özeldir ve öyle kalmalıdır. Yeni insanları hayatlarına almak konusunda da daha gelenekseldirler ve ilk tanışmalarda daha soğuk ve mesafeli davranma eğiliminde olurlar. Kardeşleri gibi arkadaşlarını da savunurlar!
Ortanca Çocuklar
Ortanca çocuklar, aile ilişkileri konusunda biraz zorlanırlar. Bu onları inanılmaz bir arabulucu konumuna sokar. Öyle ki genelde ailedeki ilişkiler konusunda fazla göze batmayan, tartışmayan sakin mizaçlı kişiler olmalarıyla farkedilirler. Ortancalar ailenin tutumundan en çok etkilenen pozisyondur.
Bu çocuklar işbirliğini ve sosyal ilgiyi geliştirme konusunda ilk doğanlara oranla daha yetenekli olmaktadır. İlk çocuğun kendilerine karşı tutumunu algılayış şekilleri, kendi yaşam tarzlarını oluşturmalarında etkili olacaktır. Bu tutum aşırı düşmanlık ve intikam davranışları içeriyorsa, ikinci çocuk rekabetçi yöne kayabilmekte, ya da tam tersi cesareti kırılmış olarak pasifleşebilmektedir. Eğer dengeli bir yaklaşım algılıyorsa ortanca çocuklar, rakiplerini sağlıklı bir şekilde yenmek isteyen, ılımlı bir mücadele sergileyecektir. Genel özellikleri işbirlikçi ve yüksek motivasyonlu olmalarıdır.
Ortanca çocuklar ailedeki önemini bulmak için zor zamanlardan geçmektedir. En fazla ait olamama hissi ortanca çocuklarda görülmektedir. Yaşlı ve genç insanlarla iyi ilişkiler geliştiren, sosyal ve girişken bireylerdir. Bunun yanı sıra takım oyunlarında yüksek başarı oranı görülmektedir. Ayrıca romantik ilişkilerde sadık olma eğilimleri fazladır. İlk çocuğun denemediği alanda rekabetçi olma eğilimine sahiptirler ve ilk çocuğun görmezden geldiği alandaki konulara odaklanmayı tercih ederler. Ortanca çocuklar oldukça sosyal kişilerdir. Bol bol aktivitelere katılırlar, tiyatrolar, davetlerde onların olduğunu görürsünüz ve geniş bir arkadaş çevresine sahiptirler. Hızlı yakınlık kurarlar. Arkadaşlık ilişkilerine çok önem verirler hatta bazen arkadaşlarının düşünceleri, aileden daha bile etkili olur. Genelde ilk çocukla daha az anlaşır ve küçük kardeşiyle daha yakındır.
Küçük Çocuklar
Küçük çocuklar, yani namı diğer ailenin bebeği, son doğan! Bu çocuklar ailenin en şımartılan üyesidir. Çünkü herkes onun için bir şeyler yapmak zorundadır, abileri ablaları bile. Bu ilgi onların diğerlerine oranla daha fazla sorun üretmesine neden olur. Aşağılık duygularının baskın olduğunu söyleyen Adler, aynı zamanda bağımsızlık duygusu en güçlü olanın da yine küçük çocuk olduğunu belirtmektedir. Diğer kardeşleri aşmak için mücadele ettiği aşağılık duygusu, dengeli aile ortamlarında onları en iyi olmaya karşı motive eden ve kardeşlerini aşması için farklı ilgi alanlarında başarıyı yakalamalarına olanak tanıyan bir güç olarak onları beslemektedir. Ancak bunun tam tersi bir durumla da karşılaşabilir ve kendisinden büyük olan kardeşlerini yakalayamayacağını hissettiği noktada özgüven kaybı yaşayabilirler. Hırsını ve yeteneklerini başarı yerine, sorumluluklardan kaçmak için kullanabilirler.
Psikolojik olarak ailenin en küçük çocuğu hedeflerine pasif ya da manipülatif yollarla ulaşmaya çalışmaktadır. Bunun için cazibe, ikna, şikayet kullanabileceği gibi suçluluk duygusu yaratarak istediklerini elde etmeye çalışabilirler. Genel özellikleri, şımartılmış yaşam tarzı geliştirmiş, başkalarına bağlı, zaman zaman gerçek dışı iddalı bireyler olmalarıdır. Psikiyatrik bozukluk görülme ihtimali özellikle küçük ailede yetişmişlerse diğer doğum sıralarına göre daha fazla olmaktadır. Alkol ve madde kötüye kullanım eğilimleri yine diğerlerine oranla daha fazla olabilmektedir. Ayrıca sosyal yönden en çok kabul gören ve ilgi alan grup küçük çocuklardır. Yapılan bir araştırma son doğanların ilk tanışmada ilk çocuklara göre daha ilgi çekici, sempatik ve konuşkan olduklarını göstermektedir. Bu onların aile ilişkilerinde aynıdır. Ailenin en eğlenceli, komiklik yapan karakteri genellikle son çocuklardır. Asilik özelliği daha fazla görülmektedir. Yazarlar arasında yüksek temsil oranına sahiptirler ve bilimsellik yerine daha sanatsal eğilimlere sahiptirler. Bunlara ek olarak empati kurma yeteneği kuvvetlidir.
Tek Çocuklar
Tek çocuklar, diğer doğum sıralarından farklı olarak, rekabet duygusunu anne ve babaya yöneltmektedir. Yetişkin bir dünyada kendilerine yer bulmak için yine yetişkin davranışlarını referans alırlar ve abartılı bir üstünlük çabası içine girebilirler. Bu durumu ‘şişirilmiş benlik’ ile ifade eden Adler’e göre tek çocuklar genellikle işbirliği ve sosyal ilişki açısından daha yoksun kalan, bağımlı bireyler olurlar ve insanların kendilerini korumasını hatta şımartmasını isteyerek büyümektedir.
Genel özellikleri, sosyal olarak olgun, düşük işbirliği duyguları olan, şımartılmış yaşam tarzı geliştirmiş, işbirlikçi olmayan bireyler olmalarıdır. Yenilgiye tahammülleri çok azdır. İlk çocuklar kusursuzluğun peşinden koşarken tek çocuklar mükemmelin peşinden koşar. Bu ince bir ayrıntı olarak görünse bile aslında iki doğum sırasını birbirinden ayıran noktada budur. Kusursuzluk peşinde koşanlar birinci olmasalar bile yinede kendilerini başaralı hissedebilirler. Oysa mükemmelliyetçiler için birinci olmadıkları her durum başarısızlıktır. Kaybetmeye karşı toleransları yoktur! Tek çocuklar akademik yönden başarılıdır ve üniversiteye gitme oranı diğer gruba göre daha fazladır. Doğru aile ortamında büyümüş tek çocuklar oldukça başarılı işlere imza atan kişiler olabilirler.
Ayrıca Mizaç, Kişilik ve Karakter ile ilgili yazıyı blogda okumayı unutmayın!
Instagramdan takip etmek için; @uzm.psk.sinemcakir